Spółki prawa handlowego stanowią jeden z filarów polskiej gospodarki zapewniając przedsiębiorcom przejrzystą i legalną strukturę do prowadzenia działalności gospodarczej. Różnorodność form prawnych pozwala przedsiębiorcom lepiej dopasować strukturę firmy do zmieniających się warunków rynkowych oraz indywidualnych planów rozwoju. To elastyczność, która przekłada się na realne korzyści biznesowe. Funkcjonowanie spółek handlowych już od momentu założenia, przez zarządzanie, aż po rozwiązanie reguluje szczegółowo ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, która dzieli spółki na osobowe oraz kapitałowe.
Jak wygląda to w praktyce? Omówimy to w dalszej części artykułu.
SPIS TREŚCI
II. Czym są spółki prawa handlowego?
2) Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
III. Podział spółek prawa handlowego
Charakterystyka spółek osobowych
V. Rodzaje spółek kapitałowych
1) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
VI. Kluczowe różnice między spółkami osobowymi a kapitałowymi
1) Odpowiedzialność wspólników
2) Struktura organizacyjna i zarządzanie
I. Kim jest przedsiębiorca?
Spółki prawa handlowego są przedsiębiorcami, definicję przedsięborcy odnajdziemy natomiast w art. 43(1) kodeksu cywilnego, który mówi nam, że "Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33(1) § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową."
Z niniejszego przepisu wynika, że przedsiębiorcą jest:
a) Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna (kryterium podmiotowe - kto)
b) prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (kryterium funkcjonalne - co).
Prowadzenie działalności stanowi działalność zorganizowaną, a cecha tej organizacaji wyklucza przypadkowość i zakłada pewną powtarzalność. Działalność ma również charakter zarobkowy oraz odpłatny, a obiektywnie powinna ona służyć osiągnięciu zysku - taki jest przecież cel prowadzenia działalności gospodarczej w jakiejkolwiek formie. Przedsiębiorcami z założenia są zatem spółki prawa handlowego jako profesjonalni uczestnicy obrotu gospodarczego.
II. Czym są spółki prawa handlowego?
Spółki prawa handlowego to podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym, które podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. W kodeksie spółek handlowych (dalej k.s.h.) przewidziano konkretne formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej, sposób powstania tych podmiotów oraz ogólne zasady działania. k.s.h. umożliwia przedsiębiorcom wybór pomiędzy spółkami osobowymi a kapitałowymi. Dzięki temu możliwe jest dopasowanie struktury organizacyjnej do indywidualnych potrzeb, celów i strategii rozwoju firmy.
Wybór odpowiedniej formy prawnej to kluczowa decyzja i ma ona wpływ na całą działalność takiego przedsiębiorstwa tj:
a) model zarządzania przedsiębiorstwem,
b) zakres odpowiedzialności wspólników,
c) możliwości pozyskiwania kapitału,
d) efektywność operacyjną firmy,
e) sposób opodatkowania przedsiębiorstwa.
Odpowiednio dobrana struktura prawna nie tylko ułatwia codzienne funkcjonowanie firmy, ale ma również realny wpływ na obciążenia podatkowe oraz ZUS.
1) Podstawy prawne
Funkcjonowanie spółek prawa handlowego w Polsce zostało uregulowane w kilku ustawach, jednak głównie w kodeksie spółek handlowych. Ustawa ta reguluje:
a) proces powstawania spółek,
b) zasady bieżącego funkcjonowania tych spółek,
c) procedury przekształceń, podziałów i likwidacji.
Rolą kodeksu spółek handlowych jest przejrzyste uregulowanie form prawnych, w których można prowadzić biznes w Polsce. W przypisach tych odnajdziemy przykładowo:
a) zasady ochrony interesów wspólników lub akcjonariuszy,
b) określenie ogólnych obowiązków i kompetencji zarządu,
c) regulujację procesu podejmowania decyzji w istotnych zagadnieniań przedsiębiorstw,
d) ogólne zasady reprezentacji spółek.
Dzięki temu przedsiębiorcy mogą uniknąć nieporozumień i konfliktów, a zamiast tracić czas na interpretację przepisów, mogą skupić się na tym, co najważniejsze czyli prowadzeniu swojego biznesu.
2) Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
W Polsce przedsiębiorcy są ujawniani w poszczególnych rejestrach, w przypadku jednoosobowych działalności gospodarczych oraz spółek cywilnych jest to Centralna Ewidencja i Informacji o Działalności Gospodarczej, zaś w przypadku spółek handlowych jest to Krajowy Rejestr Sądowy. Takie rejestry pełnią przede wszystkim funkcję informacyjną przez umożliwienie każdemu weryfikacji danego podmiotu w czasie rzeczywistym, tj. czy mamy do czynienia z faktycznym przedsiębiorcą. Dane w rejestrach dla realizacji pewności obrotu są jawne, możemy bowiem w nich sprawdzić różne dane w tym chyba najważniejszą zasadę reprezentacji, czyli najprościej mówiąc - z kim powinniśmy podpisać umowę, aby była ważna. Z uwagi na urzędowy charakter rejestru domniemywa się, że dane które znajdują się w rejestrach są prawdziwe i aktualne.
Rejestracja spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) to jeden kluczowych momentów, uzyskuje ona bowiem w takim wypadku byt albo w pewnych przypadkach jak spółki kapitałowe osobowość prawną. Z chwilą wpisu taki podmiot otrzymuje również swój indywidualny numer KRS, a w ramach realizacji tzw. "jednego okienka" Numer Identyfikacji Podatkowej oraz REGON.
Chociaż już spółka w organizacji może zawierać umowy i zaciągać zobowiązania, to w praktyce właśnie wpis w KRS powoduje, że spółka może już bez istotnych przeszkód (jak kłopoty związane z uzyskaniem NIP czy REGON czy rejestracjami w różnych instytucjach finansowych) uczestniczyć w obrocie gospodarczym, a zwłaszcza:
a) zawierać umowy,
b) zaciągać zobowiązania,
c) rejestrować się w bankach,
d) uczestniczyć w transakcjach gospodarczych jako niezależny podmiot.
III. Podział spółek prawa handlowego
Spółki prawa handlowego stanowią fundament polskiego systemu gospodarczego, są bowiem najliczniejszą częścią przedsiębiorców obok jednoosobowych działalności gospodarczych. Wyróżniamy dwa rodzaje takich spółek:
a) Spółki osobowe
b) Spółki kapitałowe
1) Spółki osobowe
Spółki osobowe to specyficzna forma prowadzenia działalności gospodarczej. Nie posiadają bowiem one osobowości prawnej, ale mogą zawierać umowy, zaciągać zobowiązania i występować przed sądem. Do tej kategorii zaliczamy:
a) Spółkę jawną
b) Spółkę partnerską
c) Spółkę komandytową
d) Spółkę komandytowo-akcyjną
Każda z tych form zostanie dalej pokrótce omówiona i każda z nich ma unikalne cechy, które wpływają na sposób działania i poziom odpowiedzialności wspólników.
Charakterystyka spółek osobowych
Najważniejszą cechą spółek osobowych jest brak osobowości prawnej przy jednoczesnym zachowaniu zdolności prawnej i procesowej. Oznacza to, że spółki osobowe mogą prowadzić działalność gospodarczą pod własną firmą, posiadać strukturę organizacyjną i własnego majątku. W takich spółkach sprawy są prowadzone przez wspólników (którzy są różnie nazywani). W zakresie odpowiedzialności to za zobowiązania odpowiada przede wszystkim spółka swoim majątkiem, ale odpowiedzialność wspólników jest subsydiarna (czyli wspólnik odpowiada dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku głównego dłużnika (spółki) okaże się bezskuteczna).
Ogólnie takie spółki osobowe mogą być wykorzystywane dla przeróżnych działalności, jednak daje się zauważyć, że często wykorzystuje się je w:
a) zespołach specjalistów lub,
b) branżach opartych na zaufaniu i relacjach międzyludzkich jak zawody zaufania publicznego.
Cechą charakterystyczną spółek osobowych jest również posiadanie przez nich swojego Numeru Identyfikacji Podatkowej oraz REGON. Są one również podatnikami VAT (czynnymi lub zwolnionymi), w przypadku natomiast podatku dochodowego opodatkowani są już wspólnicy (acz z wyjątkami, o czym dalej).
2) Spółki kapitałowe
Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną, co oznacza, że są samodzielnymi podmiotami w obrocie gospodarczym. Wspólnicy nie odpowiadają za ich zobowiązania osobiście, ryzykują jednak wniesionym kapitałem założycielskim (czyli pieniędzmi lub majątkiem, który do spółki wnieśli). Do tej grupy należą:
a) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
b) Prosta spółka akcyjna,
c) Spółka akcyjna.
Wszystkie trzy formy umożliwiają utworzenie odrębnego bytu prawnego ograniczającego odpowiedzialność, dlatego są chętnie wybierane przez przedsiębiorstwa i inwestorów instytucjonalnych. Takie spółki posiadają swój Numeru Identyfikacji Podatkowej oraz REGON. Są one również podatnikami VAT (czynnymi lub zwolnionymi), w przypadku podatku dochodowego podlegają one pod ustawę o podatku dochodowy od osób prawnych, opodatkowana jest już zatem sama spółka.
IV. Rodzaje spółek osobowych
W ramach spółek osobowych wyróżniamy cztery podstawowe typy, różniące się organizacją i zakresem odpowiedzialności wspólników:
a) Spółka jawna – pierwsza ze spółek osobowych, w której wspólnicy odpowiadają solidarnie i bez ograniczeń całym swoim majątkiem w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec spółki.
b) Spółka partnerska – przeznaczona dla przedstawicieli wolnych zawodów, z ograniczoną odpowiedzialnością za działania innych partnerów.
c) Spółka komandytowa – łączy wspólników o pełnej odpowiedzialności (komplementariusze) z tymi, których ryzyko ogranicza się do wniesionego wkładu (komandytariusze).
d) Spółka komandytowo-akcyjna – hybryda spółki komandytowej i akcyjnej, z udziałem zarówno komplementariuszy, jak i akcjonariuszy.
1) Spółka jawna
Spółka jawna została uregulowana w art. 22 i następnych k.s.h., to jedna z najprostszych i najbardziej przejrzystych form działalności w ramach spółek osobowych. Wspólnicy reprezentują spółkę, uczestniczą w zyskach i stratach z działalności podmiotu oraz mają generalny zakaz działalności konkurencyjnej względem spółki (może on jednak zostać wspólnie zwolniony). Wspólnicy ponoszą również solidarną i nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, co wymaga większego zaufania między partnerami. Wkładem w spółce jawnej może być prawo lub świadczenie, tutaj przybiera najczęściej to postać
a) wniesienia własności rzeczy (przykładowo samochód, nieruchomość, laptopy),
b) przeniesienia prawa,
c) obciążenia własności rzeczy lub innego prawa (przykładowo obciążenie prawem do używania lub pobierania pożytków z rzeczy czy jakiegoś prawa),
d) wniesienia środków pieniężnych,
e) świadczenia pracy lub usług.
Jest to forma często wybierana przez:
a) większe firmy jak spółki z o.o. które razem tworzą spółkę jawną,
b) przedsiębiorców ceniących bezpośredni wpływ na decyzje i elastyczność działania.
2) Spółka partnerska
Spółka partnerska uregulowana w art. 86 i następnych k.s.h., została stworzona z myślą o osobach fizyczynych wykonujących wolne zawody wymagające konkretnych kwalifikacji – takich jak lekarze, farmaceuci, doradcy podatkowy, biegli rewidenci, rzeczoznawcy majątkowi, adwokaci, radcowie prawni, architekci czy inni (katalog jest długi ale enumeratywny, czyli zamknięty).
Zaletą tej formy działalności jest fakt, że partnerzy co do zasady nie odpowiadają za zobowiązanie powstałe w związku z wykonywaniem czynności w spółce przez pozostałych partnerów o ile nie dotyczy to ogólnej działalności spółki. Taka spółka partnerska może być reprezentowana przez jednego, kilku lub wszystkich partnerów albo przez powołany do tego zarząd.
W takiej spółce partnerzy posiadają kompetencje kontrolno-informacyjne w przedmiocie prowadzenia spraw spółki, a utrata uprawenień zawodowych przez jednego z partnerów powoduje konieczność jego wystąpienia ze spółki.
3) Spółka komandytowa
Spółka komandytowa to interesująca konstrukcja prawna, w której występują dwa typy wspólników:
a) Komplementariusze – którzy zarządzają firmą, reprezentują ją i którzy odpowiadają całym swoim majątkiem,
b) Komandytariusze – któych odpowiedzialność ogranicza się do wysokości wniesionego wkładu tzw. sumy komandytowej.
W takiej spółce w umowie określane są zasady podziału zysku oraz uczestnictwa w stratach, zaś uprawnienia reprezentacyjne przysługują komplementariuszom które są powiązane z jego osobistym działaniem.
Komandytariusz natomiast nie ma prawa do reprezentacji podmiotu, chyba, że uzyska stosowne pełnomocnictwo lub prokurę. Komandytariusz w takiej spółce posiada uprawnienia kontrolne spraw spółki, których wyłączenie nie jest możliwe.
Wspólnicy czyli komplementariusze (jeżeli są osobami fizycznymi) oraz komandytariusze podlegają obowiązkowym składkom ZUS wraz ze składką zdrowotną, sama spółka natomiast wraz z Polskim Ładem stała się podatnikiem CIT, co spowodowało, że opodatkowanie jest dwuetapowe tj. 1 na poziomie spółki oraz 2 przy wypłacie zysków wspólnikom.
W przypadku komplementariuszy został przewidziany tzw. mechanizm odliczenia komplementariusza, co realnie znacznie uatrakcyjnia tą formę prowadzenia biznesu i ogranicza zjawisko "podwójnego opodatkowania".
4) Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna uregulowana w art. 125 i następnych k.s.h to forma hybrydowa łącząca cechy spółki komandytowej i akcyjnej. W jej strukturze występują:
a) Komplementariusze – którzy zarządzają firmą, reprezentują ją i ponoszą pełną odpowiedzialność za jej działalność,
b) Akcjonariusze – którzy uczestniczą w zyskach, nie ryzykując więcej niż zainwestowali.
Opodatkowanie spółki komandytowo-akcyjnej jest bardzo podobne do zasad opodatkowania spółki komandytowej, spółka jest podatnikiem CIT oraz opodatkowanie jest dwuetapowe, na etapie spółki oraz wspólników lub akocjonariuszy przy wypłacie zysków.
V. Rodzaje spółek kapitałowych
Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną, co oznacza, że są samodzielnymi podmiotami w obrocie gospodarczym. Cechą charakterystyczną spółek kapitałowych jest to, że działają przez swoje organy, najczęściej zarząd oraz wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki osobiście, ryzykują oni jedynie wniesionym kapitałem. Ponieważ są odrębnym podmiotem to prowadząc taką spółkę w odpowiedni sposób należy ułożyć z nią współpracę.
Do spółek kapitałowych należą:
a) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
b) Prosta spółka akcyjna oraz
b) Spółka akcyjna.
Wszystkie trzy formy są bardzo często spotykane w obrocie gospodarczym, umożliwiają skuteczne pozyskiwanie kapitału i dynamiczny rozwój, można je również dosyć elastycznie uregulować, no poza spółką akcyjną.
Wszystkie trzy spółki są również podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych, co w przypadku spółki z o.o. oraz prostej spółki akcyjnej stanowi zaletę.
1) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, o której mowa w art. 151 i następnych k.s.h., jest aktualnie jedną z najczęściej wybieranych form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce ze względu na ograniczenie ryzyka wspólników do wysokości wniesionych wkładów. Stanowi ona swojego rodzaju bufor między majątkiem prywatnym, a tym związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Kapitał zakładowy spółki z o.o. został określony w minimalnej wysokości i nie może być niższy niż 5 000 zł, minimalna wartość udziału wynosi natomiast 50 zł. Spółka z o.o. posiada osobowość prawną, co oznacza, że odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem spółki. Organami spółki z o.o. są przede wszystkim zarząd, a w określonych przypadkach może zostać powołana rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.
Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki należy do kompetencji zarządu, który działa w granicach umowy spółki i przepisów prawa. Spółka z o.o. może być utworzona zarówno przez jedną osobę, jak i przez większą liczbę wspólników, z wyjątkiem sytuacji, gdy jedynym wspólnikiem miałaby być inna jednoosobowa spółka z o.o. Co również istotne samo prowadzenie spółki z o.o. przez wspólników nie jest związane z powstaniem obowiązków ZUSowskich.
Każda spółka kapitałowa, w tym spółka z o.o. jest obowiązana do prowadzenia pełnej księgowości. Zyski wypracowane przez spółkę mogą być dzielone pomiędzy wspólników proporcjonalnie do posiadanych udziałów lub w sposób określony w umowie spółki. Jest to forma atrakcyjna zarówno dla mikro, małych, jak i średnich przedsiębiorstw, ponieważ łączy stosunkowo prostą strukturę z dużą elastycznością w kształtowaniu stosunków wewnętrznych. Spółka z o.o. jest więc uniwersalnym narzędziem prowadzenia działalności o ograniczonym ryzyku, dostosowanym do różnorodnych potrzeb biznesowych.
2) Prosta spółka akcyjna
Prosta spółka akcyjna została uregulowana w art. 300(1) i następnych k.s.h. P.S.A. to nową forma prawna wprowadzona w 2021 r., któa jest z założenia jest dedykowaną formą dla start-upów i innowacyjnych przedsięwzięć. Głównym atutem prostej spółki akcyjnej jest uproszczona struktura organizacyjna i wysoka elastyczność, a dzięki postępującej cyfryzacji większość czynności (np. rejestr akcjonariuszy) może być prowadzony w formie elektronicznej.
Kapitał akcyjny tej spółki może wynosić nawet 1 zł, a akcje są niematerialne i mogą być obejmowane również za pracę lub usługi. Akcje nie mają wartości nominalnej, co ułatwia ich obrót i pozyskiwanie inwestorów.
W prostej spółce akcyjnej możliwe jest powołanie tradycyjnego zarządu albo nowego rozwiązania, którym jest rada dyrektorów, która łączy funkcje zarządcze i nadzorcze. Walne zgromadzenie akcjonariuszy podejmuje kluczowe decyzje dotyczące spółki.
P.S.A. sprawdza się zwłaszcza w branżach technologicznych, gdzie istotna jest szybka możliwość pozyskiwania kapitału i inwestorów oraz gdy chcemy poprowadzić działalność jednoosobowo, w alternatywnie dla jednoosobowej działalności gospodarczej, która obligatoryjnie podlega pod ZUS.
3) Spółka akcyjna
Spółka akcyjna to klasyczna forma spółki kapitałowej, przeznaczona do dużych przedsięwzięć wymagających znacznych nakładów finansowych. Model ten jest najczęściej stosowany w przypadku korporacji i firm giełdowych, minimalny kapitał zakładowy takiej spółki wynosi 100 000 zł, a akcje mają określoną wartość nominalną. Ta forma prawna jest również zastrzeżona dla finansowego sektora gospodarczego.
Obowiązkowe organy to zarząd, rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie akcjonariuszy. Struktura jest znacznie bardziej rozbudowana i sformalizowana niż w spółce z o.o. czy P.S.A. i nie pozostawia takiej elastyczności.
Jak każda spółka kapitałowa spółka akcyjna posiada osobowość prawną, a akcjonariusze nie odpowiadają osobiście za jej zobowiązania.
VI. Kluczowe różnice między spółkami osobowymi a kapitałowymi
Najistotniejszymi różnicami między spółkami osobowymi a kapitałowymi jest posiadnia osobowości prawnej, zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania firmy oraz struktura organizacyjna.
1) Odpowiedzialność wspólników
W przypadku spółek osobowych – takich jak spółka jawna czy komandytowa – wspólnicy odpowiadają za długi firmy całym swoim majątkiem. Oznacza to, że w razie problemów finansowych firmy, wierzyciele mogą dochodzić roszczeń z majątku osobistego wspólników, w tym z oszczędności, nieruchomości czy innych aktywów ruchomych.
W spółkach kapitałowych – jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) czy spółka akcyjna (S.A.) – sytuacja wygląda inaczej. Wspólnicy ponoszą odpowiedzialność jedynie do wysokości wniesionego wkładu, a ich majątek prywatny pozostaje chroniony. To właśnie ta cecha sprawia, że spółki kapitałowe są często wybierane przez inwestorów, którzy chcą ograniczyć ryzyko finansowe i jednocześnie rozwijać działalność gospodarczą. Tutaj jednak należy mieć na uwadze ewentualną odpowiedzialność członków zarządu spółek oraz obowiązek ogłoszenia upadłości w prawidłowym momencie.
2) Struktura organizacyjna i zarządzanie
Spółki kapitałowe charakteryzują się bardziej rozbudowaną i sformalizowaną strukturą zarządzania, co przekłada się na większą przejrzystość i kontrolę nad działalnością.
W typowej strukturze spółki kapitałowej wyróżniamy:
Zarząd – odpowiada za bieżące prowadzenie spraw spółki oraz,
Zgromadzenie wspólników (w sp. z o.o.) lub walne zgromadzenie akcjonariuszy (w P.S.A. lub S.A.).
W spółkach osobowych struktura jest zazwyczaj znacznie prostsza. Wspólnicy najczęściej samodzielnie zarządzają firmą i podejmują decyzje, bez konieczności powoływania dodatkowych organów. Taka elastyczność i szybkość działania sprawdzają się w mniejszych przedsiębiorstwach, gdzie liczy się bezpośredni wpływ na kierunek rozwoju i szybkie reagowanie na zmiany.